ARKAS HALI KOLEKSİYONU

Sütunlu Transilvanya Halısı, Kula, 17. yy. ortası, Yün, Env. No: 386

Bu halı, Romanya’nın Transilvanya bölgesinde çok sayıda örneği günümüze ulaştığı için aynı isimle anılan halı grubunun en nadir örneklerindendir. Mimari plan, nakkaşhane sanatçıları tarafından tasarlanan Osmanlı-Kahire tipi seccadelerden gelmektedir. Özenli bir tasarıma ve canlı renklere sahip bu halıda, altın sarısı nişlerin baskın olduğu ana alanın üzerinde kırmızı bir arkad, bir panel ve içinde laleler görülmektedir. Arkad merkezi olarak yerleştirilmiş neşter yaprakları ve dişli bir rozeti çevreleyen çift arabesk yapraklarla bezelidir. Kırmızı arkad, zarif kaidelere sahip sütunlarla desteklenmektedir. Ana alan, sivri uçlu madalyon döşemeli ana bordür ile çerçevelenmektedir.

Küçük Madalyonlu Halı, Uşak, 16. yy., Yün, Env. No: 327

Burada görmüş olduğunuz halı, koyu kırmızı zemin üzeri merkezi altıgen madalyonu ve arabeskli mihrap köşeleriyle klasik bir Küçük Madalyonlu Uşak halısıdır. Her bir mihrap köşesi, örnekleri Timur sanatından Osmanlı ciltçiliğine kadar görülen dört loblu bir madalyonun çeyreğidir ve bütün olarak ‘koyun derisi’ izlenimi vermektedir. Zarif ana bordür, koyu mavi zemin üzerinde altı dişli rozetlerle dönüşümlü olarak kullanılan, Çin sanatından ödünç alınmış fildişi renkli bulut bantlarından oluşmaktadır. Bu tasarım, Küçük Madalyonlu Uşak halılarının yanı sıra ‘Lotto’ ve ‘Kuş’ motifli halılarda da yaygın olarak görülmektedir.

Büyük Desenli Holbein Halısı, Batı Anadolu, 1465 civarı, Yün, Env. No: 562

Bilindiği üzere Anadolu tekstil sanatı anonimdir ve dokuyucular hakkında çok az şey bilinmektedir; bu nedenle literatürdeki bazı klasik halı grupları, geleneksel olarak onlara eserlerinde yer veren ressamların isimleriyle tanımlanmaktadır. Adını ressam Hans Holbein’dan alan bu halı, beyaz işlemeli sekiz köşeli bir yıldızın ortaladığı, yoğun tasarımlı ayırt edici büyük madalyonlar içeren iki ayrı panele bölünmüştür. Panellerin köşeleri de nispeten özenli tasarlanmıştır; mavi ve sarı kıvrımlı süslemelerin içinde kırmızı renkte sonsuz düğümler görülmektedir. Ana bordürdeki motiflerin alışılmadık açıları, tasarımda yana yatık çizgiler oluşturmaya yönelik sofistike bir yaklaşıma işaret eden bir düğüm tekniği ile elde edilmektedir.

Yıldız Uşak, 17. yüzyılın başları, Yün, Env. No: 358

Alan tasarımı, kırmızı zemin üzerinde küçük boyutlu elmas motifleriyle dönüşümlü olarak yerleştirilen sekiz loblu yıldız madalyonların (iki tam madalyon merkeze yerleştirilmiştir) oluşturduğu sonsuz tekrar deseninin bir bölümünü göstermektedir. Madalyonlar arasındaki boşluk çiçek motifleri ve yapraklı dallar ile doldurulmuştur. Ana bordür, Gotik katedrallerin kemerlerine benzerliği nedeniyle aynı ismi taşıyan bir tasarımdan meydana gelmektedir. Bu desen, tezhipli el yazmalarında sayfaları çerçevelemek için kullanılan karşılıklı ‘V’ şeklindeki bantlara veya Safevi minyatürlerinde görülen motiflere benzer şekilde, kemerler oluşturan birbirine bağlı yapraklar ve kıvrımlı gövdeden oluşmaktadır. Avrupa resim sanatında kraliyet ve kutsallıkla ilişkilendirilmeleri, bu halıların lüks ticaret malları olarak sahip oldukları statüyü göstermektedir.

Kutu Motifi Bordürlü Lotto Halısı, Uşak, 16. yüzyılın ikinci yarısı, Yün, Env. No: 307

Bu zarif Lotto halısı, Anadolu alan tasarımı (ortaya yerleştirilmiş dört adet haç biçimli arabesk motif bir sütun görünümü vermektedir) ve Kûfi yazıdan türetilmiş kutu motifli bordürüyle 16. yüzyıla tarihlendirilebilir. Bordürde bulunan, içe dönük dört koçboynuzunun bir X işareti gibi görülen dört ok meydana getirdiği kutu motifi ‘Holbein’, ‘Lotto’ ve ‘Bellini’ tipi halılarda ortaktır. Erken tip halılarda, bu Arkas örneğinde de görüldüğü gibi merkezde sekiz köşeli rozetler ve kutular arasında volüt motifleri yer almaktadır. Burada görülen bordür tasarımına, genellikle dini temalı resimler yapan Bologna doğumlu İtalyan sanatçı Ludovico Carracci’nin (1555-1619) bugün Berlin Gemäldegalerie’de bulunan 1590 tarihli Satranç Oyuncuları tablosunda da rastlanmaktadır. Masa, ölçüleri birebir uygun Anadolu tarzı bir Lotto halısı ile örtülüdür. Kutu bordür desenin kökeni, kapalı Kûfi yazıya dayandırılabilir.

Büyük Madalyonlu Uşak, 16. yüzyılın ikinci yarısı, Yün, Env. No: 518

Bu nadir halının kompozisyonuna büyük madalyon hâkimdir; köşelerde asılı süslemeler ve çeyrek madalyonlarla sonlandırılmaktadır. Mavi alanı enlemesine kaplayan zengin kırmızı zeminli madalyon, yeşil ve altın sarısı arasında renk değişimleri gösteren ayrık arabesk yapraklardan oluşan dört loblu zarif bir motifle süslenmiştir. Her lobda sarı kontürlü, dışa dönük çivit rengi bir palmet bulunmaktadır. Bu tasarımın etrafı çiçek ve rumi motifleriyle çevrilidir. Grubun ayırt edici bir özelliği de koyu zemin üzerindeki büyük madalyonun arabesk dış hatlara sahip olmasıdır.

Dört Sekizgenli Gül Halısı, 16. yy. başları, Yün Env. No: 540

Bu halı, dört sekizgenli gül motifli olarak bilinen bir grup Anadolu halısının muhtemelen en iyi ve en eski örneğidir. Bu motif, büyük bir haç oluşturan, dört sekizgenle çevrili merkezi bir karenin, dört ayrı köşeye yerleştirilen dörtgen şekillerle birlikte sekiz loblu bir madalyon görünümünden meydana gelmektedir. Günümüze ulaşan az sayıdaki örneklerin hepsinin farklı köylerde, muhtemelen bir yüzyıldan biraz daha uzun bir süre boyunca dokunduğunu düşünülmektedir.

Memlük Halısı, Kahire, Mısır, 1525-1550, Yün, Env. No: 308

Memluk halıları, 1250’den, Mısır, Suriye ve Filistin’e hükmeden Memluk Devleti’nin Osmanlı Devleti’ne 1517’deki yenilgisine kadar olan dönemde, muhtemelen Kahire atölyelerinde dokunmuştur. Genellikle cairini veya cagiarini (“Cairene”, “Kahire’den” anlamına gelir) olarak anılan bu halılar, 15. yüzyılın ikinci yarısında İtalya’da bilinen ve beğenilen halılar arasında yer almıştır. Memluk halılarının, teknik özellikleri nedeniyle Türk-Anadolu üretiminden farklı bir grup olarak açıkça tanımlanması ancak 1930’larda yapılmıştır. Bu halıların tasarımı, merkezde geniş sekizgen, dilimli veya yıldız formlu madalyonlar; kaleydoskop etkili zengin ve detaylı süsleme ve papirüs yapraklarını andıran küçük şemsiye yaprakları gibi özel motiflerle karakterizedir.

Stilize Palmet Bordürlü Köy Halısı, Bergama, 18. yüzyılın başları, Yün Env. No: 563

Bu ikonik halı, son derece stilize motifler gösteren geniş bordürlü 17. veya 18. yüzyıl Anadolu köy dokumalarından oluşan küçük bir gruba aittir. Dar ana alanda, sıralar halinde düzenlenmiş rozetler, beyaz işlemeli sekizgen bir madalyon ve büyük desenli ‘Holbein’ tipi halıları hatırlatan merkezi 8 köşeli kırmızı bir yıldız bulunmaktadır. Ana alanı çerçeveleyen içteki beyaz zeminli küçük bordürde minik lale ve karanfiller içeren kalp şekilli motifler görülmektedir. Görsel olarak kompozisyona, gruba özgü soluk sarı zemin üzerinde stilize palmetlerin yer aldığı geniş ana bordür hâkim durumdadır.